Post reply

Name:
Email:
Subject:
Message icon:

Verification:

shortcuts: hit alt+s to submit/post or alt+p to preview


Topic Summary

Posted by: ELLINIKOSBLOG
« on: December 15, 2020, 10:47:56 am »

Ὁ Πολωνοεβραῖος ἀκαδημαϊκὸς Ζῆβ Στέρνχελ (Zeev Sternhell), καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Ἱερουσαλήμ, ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς κορυφαίους καὶ τοὺς πλέον καινοτόμους μελετητὲς τοῦ φασιστικοῦ πολιτικοῦ φαινομένου. Τὸ μεγάλο ἅλμα ποὺ πραγματοποίησε στὴν μελέτη τοῦ φασισμοῦ ἦταν νὰ ἀπορρίψει τὶς μέχρι τότε τετριμμένες ἑρμηνεῖες, μαρξιστικὲς καὶ φιλελεύθερες, ποὺ ἀντιμετώπιζαν ἀντιστοίχως τὸν φασισμὸ εἴτε ὡς ἕνα κίνημα τῆς ἀστικῆς ἀντίδρασης κατὰ τοῦ κομμουνισμοῦ, εἴτε ὡς μία αὐταρχικὴ δημαγωγικὴ καὶ μιλιταριστικὴ πολιτική. Ὁ Στέρνχελ ἀνέλυσε μὲ ὑποδειγματικὴ ἐπιστημονικὴ ἀντικειμενικότητα τὸν φασισμὸ ὡς μία ἰδιαίτερη ἰδεολογία, μὲ τὶς δικὲς της ἀρχές καὶ ἀξίες, μὲ τὴν δικιά της κοσμοαντίληψη, ἡ ὁποία μπορεῖ νὰ σταθεῖ ἐπαξίως δίπλα στὶς μεγάλες ἰδεολογίες τοῦ νεωτέρου καὶ τοῦ σύγχρονου κόσμου. Ἀντιμετώπισε τὸν φασισμὸ κατ’ ἀρχὰς ὡς ἕνα πολιτιστικὸ φαινόμενο ποὺ ἀργότερα διαμόρφωσε τὰ χαρακτηριστικὰ του ὡς ἰδεολογία καὶ ἐξελίχθη σὲ ριζοσπαστικὸ πολιτικὸ κίνημα, καταδεικνύοντας ὡς τὸ πρῶτο ἐργαστήριο τοῦ φασισμοῦ τὴν Γαλλία στὰ τέλη τοῦ 19ου καὶ στὶς ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα. Ἀπὸ τὶς σχετικὲς ἐργασίες του ξεχωρίζουν οἱ ἐξῆς: «Ἡ φασιστικὴ ἰδεολογία» (Fascist Ideology), «Ἡ γέννεση τῆς φασιστικῆς ἰδεολογίας» (Naissance de l’idéologie fasciste), «Οὔτε Δεξιά, οὔτε Ἀριστερά: Ἡ φασιστικὴ ἰδεολογία στὴν Γαλλία» (Ni droite ni gauche: l’idéologie fasciste en France) «Ἡ ἐπαναστατικὴ Δεξιά: Οἱ γαλλικὲς καταβολὲς τοῦ φασισμοῦ, 1885-1914» (La droite révolutionnaire – Les origines françaises du fascisme). Ὁ Στέρνχελ παρέμεινε μέχρι τέλους ἀκραιφνὴς φιλελεύθερος, ἐνῶ ὑπῆρξε ἀναθεωρητὴς τῆς ἰσραηλινῆς ἱστορίας καὶ δριμὺς ἐπικριτὴς τῆς ἰσραηλινῆς Δεξιᾶς καὶ τῆς καταπίεσης τῶν Παλαιστινίων στὰ Κατεχόμενα ἀπὸ τὸ Ἰσραὴλ ἐδάφη. Ἀπεβίωσε στὶς 22 Ἰουνίου 2020 σὲ ἡλικία 85 ἐτῶν.

Παραθέτουμε μικρὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸ ἄρθρο ποὺ βρίσκεται δημοσιευμένο στὸ τρέχον τεῦχος τοῦ Ἐνζύμου (τεῦχος Η, Φθινόπωρο 2020).

[…] Ὁ φασισμὸς κατὰ τὴν ἑρμηνεία τοῦ Στέρνχελ δὲν εἶναι οὔτε μία ἀνωμαλία τῆς σύγχρονης ἱστορίας, οὔτε μία «μόλυνση» (Κρότσε), οὔτε ἀποτέλεσμα τῆς κρίσης τῆς περιόδου 1914-1918, οὔτε ἀντανακλαστικὸ ἤ ἀντίδραση ἀπέναντι στὸν μαρξισμὸ (Νόλτε). Ὁ φασισμὸς εἶναι ἕνα φαινόμενο πολιτικὸ καὶ πολιτιστικὸ ποὺ ἀπολαμβάνει πλήρους πνευματικῆς αὐτονομίας, τουτέστιν πρέπει νὰ μελετηθεῖ αὐτὸς καθαυτόν, καὶ ὄχι ὡς προϊὸν ἑνὸς ἄλλου πράγματος ἤ φαινομένου. Παρεμπιπτόντως, σύμφωνα μὲ τὸν Στέρνχελ θὰ πρέπει νὰ διαχωρίσουμε τὸν φασισμὸ ἀπὸ τὸν ἐθνικοσοσιαλισμὸ (ὁ Στέρνχελ τὸν ἀναφέρει ὡς «ναζισμό», χρησιμοποιῶντας τὸν συνήθη καθιερωμένο ὅρο, στὸν ὁποῖον, ὡστόσο, μὲ ἐντιμότητα ἀντιτάχθη ὁ Νόλτε). Παρὰ τὶς ὁμοιότητες μεταξὺ φασισμοῦ καὶ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ ἡ μεγάλη τους διαφορὰ εἶναι ἡ βιολογικὴ αἰτιοκρατία τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸν φασισμό: ἕνας μαρξιστὴς μπορεῖ νὰ γίνει ἐθνικοσοσιαλιστὴς ἀλλὰ ὄχι κι ἕνας Ἑβραῖος (ἀντιθέτως ὑπῆρχαν Ἑβραῖοι φασίστες). Ὁ φυλετισμὸς δὲν ἀποτελεῖ οὐσιαστικὸ στοιχεῖο τοῦ φασισμοῦ, ἄν καὶ συνεισέφερε στὴν φασιστικὴ ἰδεολογία. Ὁ Στέρνχελ ἐπισημαίνει ὅτι τὸ συστατικὸ στοιχεῖο τοῦ φασισμοῦ εἶναι ἕνας ἐθνικισμὸς ποὺ βασίζεται στὸ αἴσθημα τοῦ ἀνήκειν, στὴν «γῆ καὶ τοὺς νεκρούς», ὅπως ἔλεγε ὁ Μπαρρές ἤ στὸ «αἷμα καὶ γῆ» τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ.

[…] Πῶς μπόρεσε νὰ ἐμφανισθεῖ ὁ φασισμὸς στὴν εὐρωπαϊκὴ καὶ τὴν παγκόσμια ἱστορία; Ἡ συνηθισμένη ἐξήγηση δὲν μπορεῖ παρὰ νὰ περιορίζεται σὲ κοινοτοπίες. Στὴν πραγματικότητα, θὰ πρέπει νὰ δοῦμε τὸν φασισμὸ πρωτίστως ὡς ἕνα φαινόμενο πολιτιστικό. Εἶναι, κατ’ ἀρχάς, μία ἀπόρριψη τῆς φιλελεύθερης, δημοκρατικῆς καὶ μαρξιστικῆς νοοτροπίας· εἶναι μία ἀπόρριψη τῆς μηχανιστικῆς καὶ ὠφελιμιστικῆς ἀντίληψης περὶ τῆς κοινωνίας. Ἐκφράζει ὅμως ἐπίσης τὴν βούληση γιὰ τὴν ἐγκαθίδρυση ἑνὸς ἡρωικοῦ πολιτισμοῦ πάνω στὰ ἐρείπια ἑνὸς ἄκρως ὑλιστικοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ φασισμὸς θέλει νὰ διαμορφώσει ἕναν νέο ἄνθρωπο, ἐνεργητικὸ καὶ δυναμικό. Παρ’ ὅτι παρουσιάζει αὐτὴν τὴν παραδοσιακὴ πλευρά, τὸ κίνημα αὐτὸ ἐμπεριέχει ἀπὸ τὶς καταβολές του ἕναν πολὺ ἔντονο μοντέρνο χαρακτῆρα καὶ ἡ φουτουριστική του αἰσθητικὴ ἦταν ὁ καλύτερος τρόπος γιὰ τὴν προσέλκυση διανοουμένων καὶ μίας νεολαίας ποὺ ἀσφυκτιοῦσαν ἀπὸ τὴν στενότητα τῆς ἀστικῆς κοινωνίας. Ὁ ἐλιτισμὸς –ὑπὸ τὴν ἔννοια ὅτι μία ἐλίτ δὲν εἶναι μία κοινωνικὴ κατηγορία ποὺ προσδιορίζεται ἀπὸ τὴν θέση ποὺ καταλαμβάνει στὴν διαδικασία τῆς παραγωγῆς ἀλλὰ στὸν χῶρο τοῦ πνεύματος- εἶναι ἕνα ἄλλο μεῖζον στοιχεῖο αὐτῆς τῆς δύναμης ἕλξεως. Ὁ μύθος ὡς κλειδὶ γιὰ τὴν ἑρμηνεία τοῦ κόσμου, ὁ κορπορατισμὸς ὡς κοινωνικὸ ἰδεῶδες, ποὺ δίνει σὲ πλατιὰ στρώματα τοῦ πληθυσμοῦ τὸ αἴσθημα ὅτι ὑπάρχουν νέες εὐκαιρίες ἀνόδου καὶ συμμετοχῆς, ἀποτελοῦν ἐπίσης μέρος τοῦ μυστικοῦ τοῦ φασισμοῦ. Διότι ὁ φασισμὸς ἀνάγει τὰ οἰκονομικὰ καὶ κοινωνικὰ ζητήματα πρωτίστως σὲ ζητήματα ψυχολογικῆς τάξεως. Πάνω ἀπ’ ὅλα, ὁ φασισμὸς ἐξυπηρετεῖ τὴν ἐθνικὴ κοινότητα καθιστώντας την ἕνα σῶμα ὀργανωμένο γιὰ τὸ δικό της ὄφελος, ταυτίζοντας τὰ ἐπὶ μέρους συμφέροντα μὲ τὰ συμφέροντα τῆς πατρίδας, κοινωνεῖ τὴν ἴδια λατρεία τῶν ἡρωικῶν ἀξιῶν, μὲ μία τέτοια ἔνταση ποὺ ὑπερβαίνει τὴν τοποθέτηση ἑνὸς ψηφοδελτίου σὲ μία κάλπη. Γι’ αὐτοὺς τοὺς λόγους τὸ πολιτικὸ ὕφος παίζει τόσο σημαντικὸ ρόλο στὸν φασισμό. Ὁ φασισμὸς ἦρθε γιὰ νὰ διακηρύξει ὅτι ὑπάρχει ἕνας πολιτισμὸς ποὺ δὲν βασίζεται στὰ προνόμια τοῦ χρήματος ἤ τῆς καταγωγῆς ἀλλὰ στὸ ὁμαδικὸ πνεύμα, στὸ πνεύμα τῆς συντροφικότητας, στὸ πνεύμα τῆς ὀργανικῆς κοινότητας, τοῦ συνδέσμου (Bund), ὅπως ἐλέγετο τὴν ἴδια περίοδο στὴν Γερμανία.