Του Βλάση Αγτζίδη

Η ιστορία των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης συγκροτεί μια από τις περισσότερο άγνωστες σελίδες της νεότερης ιστορίας μας. Η εντυπωσιακή πολιτιστική αλλά και πολιτική δημιουργία του Μεσοπολέμου για δεκαετίες έμεινε άγνωστη. Μεγαλειώδες ήταν και το κομμουνιστικό κίνημα των Ποντίων και των Μαριουπολιτών που αναπτύχθηκε τότε και οδήγησε στην πολιτιστική αναγέννηση των ελληνικών παροικιών.

Η σοβιετική ελληνική εκπαίδευση αναπτύχθηκε, ελληνικά τυπογραφεία δημιουργήθηκαν, πολλές ελληνικές εφημερίδες εκδίδονται, νέες ελληνικές σοβιετικές θεατρικές σκηνές άρχισαν να λειτουργούν και να πειραματίζονται πάνω στις νέες κατευθύνσεις. Πρωτοποριακές ιδέες διατυπώνονται και μεγάλες μεταρρυθμίσεις πραγματοποιούνται. Στο χώρο του γλωσσικού ζητήματος θα συναντηθούν οι νέες απόψεις της σοβιετικής γλωσσολογίας με τις πλέον ριζοσπαστικές απόψεις των δημοτικιστών.

Η αίσθηση δικαίου και ισότητας θα οδηγήσει στο κίνημα για την ανακήρυξη της ποντιακής διαλέκτου ως της επίσημης ελληνικής σοβιετικής γλώσσας, με κορυφαίο εκφραστή την ομάδα διανοουμένων που θα συγκροτηθεί γύρω από τον εκδοτικό οίκο «Κομμουνιστής» και την ομώνυμη εφημερίδα. Αποκορύφωμα αυτής της δημιουργικής παρουσίας ήταν η δημιουργία των τεσσάρων αυτόνομων σοβιετικών ελληνικών περιοχών.

Ο «Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος»

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, τον οποίο οι σοβιετικοί ονόμασαν «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο», επηρέασε άμεσα τη ζωή της ελληνικής εθνότητας. Οι Έλληνες που είχαν σοβιετική υπηκοότητα επιστρατεύτηκαν και στάλθηκαν στην πρώτη γραμμή. Από τη Γεωργία μόνο πολέμησαν στα διάφορα μέτωπα 13.000 Έλληνες στρατιώτες. Χιλιάδες έπεσαν στα πεδία των μαχών. Όσοι διατηρούσαν την ελληνική υπηκοότητα, καθώς και οι σοβιετικοί υπήκοοι, οι οποίοι δεν επιστρατεύτηκαν λόγω μεγάλης ηλικίας, εντάχτηκαν σε τάγματα εργασίας και δραστηριοποιήθηκαν στα μετόπισθεν.

Η προέλαση των Γερμανών και οι σκληρές μάχες, κυρίως στην κοιλάδα του Κουμπάν, κατέστρεψαν πολλά ελληνικά χωριά. Tην κατάσταση αποδίδει η παρακάτω περιγραφή που αναφέρεται στο χωριό Μερτσάν, στον αγώνα για την απελευθέρωση του οποίου συμμετέχουν και οι κάτοικοί του: «Μπροστά στα μάτια των στρατιωτών απελευθερωτών εμφανίστηκε η εικόνα της καταστροφής και της ερήμωσης. Το χωριό ήταν σε ερείπια. Τα χωράφια ήταν σκαμμένα με χαρακώματα. Δίπλα γίνονταν ακόμα μάχες για το χωριό Κριμσκ...».

Οι Έλληνες δεν συντάχτηκαν ποτέ με τους Γερμανούς. Αντίθετα, πολλοί έγιναν παρτιζάνοι. Το ίδιο έγινε και στην Κριμαία. Εδώ η παραδοσιακή σύγκρουση των Ελλήνων με τους Τάταρους οδήγησε τους Έλληνες στα παρτιζάνικα σώματα, εφόσον μεγάλο μέρος των Τατάρων συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Η νότια διοίκηση των παρτιζάνων της Κριμαίας υπό την ηγεσία του Έλληνα Μ. Α. Μακεντότση, απαρτίστηκε από Έλληνες. Η συμμετοχή των Ελλήνων στην αντίσταση κατά των Ναζί είναι ακόμα ζωντανή στη μνήμη τους. Θυμούνται μέχρι σήμερα ότι στους Έλληνες της Κριμαίας δεν βρέθηκαν συνεργάτες των Γερμανών κατακτητών. Αντίθετα, κάθε δεύτερη ελληνική οικογένεια είχε έναν αντάρτη. Ο συγγραφέας Α. Πριστάβκιν αναφέρει ότι μεταξύ των Ελλήνων δεν υπήρξαν προδότες αλλά μόνο ήρωες.

Ο ελληνικός πληθυσμός συμμετείχε με κάθε τρόπο στον πόλεμο. Οργάνωσε εράνους και συγκέντρωσε μεγάλα ποσά, τα οποία διατέθηκαν για το σοβιετικό στρατό. Ένας διευθυντής κολχόζ στην Τσάλκα συγκέντρωσε ποσό ικανό για την κατασκευή μιας φάλαγγας από τανκς. Μόνο από την Τσάλκα, όπου οι Έλληνες ανέρχονταν στο 62% του πληθυσμού, τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν από εράνους και κατατέθηκαν στο Ταμείο της Άμυνας της Πατρίδας, ανέρχονταν σε περισσότερα από δύο εκατομμύρια ρούβλια, περίπου εξακόσιες χιλιάδες ασημένια και χρυσά ρούβλια. Επιπλέον, κατέβαλαν για την κατασκευή ίλης τανκς, που πήρε το όνομα «Κολχόζνικοι Γεωργίας», 3.283.000 ρούβλια και για την κατασκευή του σμήνους αεροπλάνων που πήρε το όνομα «Σοβιετική Γεωργία» 1.616.380 ρούβλια.

Οι απάτες και οι ιστορικές παραχαράξεις των νεοναζί

Παραγνωρίζοντας απολύτως την πραγματικότητα, οι αντικομμουνιστές προσπάθησαν να τονίσουν την ανύπαρκτη αντισοβιετική στάση των σοβιετικών Ελλήνων, αξιοποιώντας δύο περιπτώσεις συνεργασίας με τους Ναζί: τον Σεβαστιανό Φουλίδη και κάποιον Κωσταντίνο Κρωμιάδη. Για τον δεύτερο, που πολέμησε κατά των σοβιετικών υπό τις διαταγές του στρατηγού Βλασόφ, είναι γνωστό ότι επρόκειτο για Κερκυραίο, ενώ για τον πρώτο ποτέ δεν προσκόμισαν περισσότερα και σοβαρότερα στοιχεία για τη δράση του.

Η ελληνική νεοναζιστική σελίδα http://www.nazi-lauck-nsdapao.com/griechenland/ellas013.htm, αναφέρει ότι ο Φουλίδης κατοικούσε στην Ελλάδα, όπου και στρατολογήθηκε από τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες. Ανήκε δηλαδή στην κατηγορία του Κισά Μπατζάκ και του Πούλου και όχι των Ελλήνων της Σοβιετικής Ένωσης. Εντάχθηκε στις γερμανικές Ειδικές Δυνάμεις (Μεραρχία Bradenbourg). Η νεοναζιστική σελίδα μας ενημερώνει για τη δράση του: «...οι επιτυχίες του Φουλίδη, ιδιαίτερα στον Καύκασο, ξεπέρασαν και την πιο τολμηρή φαντασία, ʽαφού υπερέβη σε κατορθώματα και τη δράση του θρυλικού Άγγλου πράκτορα Λώρενς της Αραβίαςʼ, όπως έγραψε ο Ζάιτς. Με τα κηρύγματα και την προπαγάνδα του δαιμόνιου Έλληνα εξεγέρθηκαν χιλιάδες Πόντιοι, Γεωργιανοί και Αρμένιοι εναντίον των Σοβιετικών». Το ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η φανταστική εξέγερση δεν συνέβη ποτέ, ενώ οι Γερμανοί ποτέ δεν έφτασαν στον Καύκασο, μιας και το πολεμικό μέτωπο σταθεροποιήθηκε στο Νοβοροσίσκ (Νότια Ρωσία). Διάφοροι επίσης νεοναζί αναφέρουν άλλοτε ότι στα Waffen SS και άλλοτε στην ΡΟΑ ή στα Ostlegionen Osttruppen (Ανατολικα Στρατευματα) ή στα Freiwilligen, ότι υπήρχαν 1.000 Έλληνες εθελοντές.

Όμως η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Σε κανένα από τα σοβαρά κείμενα που μελετούν το φαινόμενο του φιλοναζιστικού εθελοντισμού δεν αναφέρονται Έλληνες. Στο Foreign Volunteers of the Wermacht 1941-1945 αναφέρονται αναλυτικά με στοιχεία (ονόματα, αριθμούς μονάδων, εθνολογική σύνθεση, φωτογραφίες) Ρώσοι, Γεωργιανοί, Αζέροι, Τουρκμένιοι, Αρμένιοι, Κοζάκοι του Ντον, Τάταροι του Βόλγα, Καλμούχοι, Ινδοί, Άραβες. Αναφέρονται ακόμα και οι 20 συνολικά Bρετανοί που εντάχθηκαν στο Britisches freikorps. Πουθενά όμως δεν αναφέρονται Έλληνες.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό έργο που διαπραγματεύεται τους ξένους εθελοντές στο Γ' Ράιχ είναι το τετράτομο 650 σελίδων έργο Foreign Legions of the Third Reich. Σʼ αυτό υπάρχουν μόνο 4 σελίδες αφιερωμένες σε προσπάθειες συγκρότησης εθελοντικών φιλοναζιστικών τμημάτων στην Ελλάδα, όπως αυτή της ΕΣΠΟ.

Τελικά, στην ελληνική νεοναζιστική σελίδα που τιτλοφορείται «Φαιοκόκκινο Μέτωπο» αναφέρεται ότι όταν εννοούν Έλληνες που πολέμησαν στο πλευρό των Ναζί, εννοούν: «...τους νεκρούς της ΕΣΠΟ και αυτούς που πολέμησαν για την Ευρωπαϊκή Ιδέα στις ρωσικές στέπες, όπως ο ταγματάρχης των Μπραντεμπούργκεν Έλληνας από τον Πόντο Σεβαστιανός Φουλίδης».